Njëzet vjet pasi pushtimi i Irakut i udhëhequr nga SHBA- ja përmbysi Sadam Huseinin, vendi i pasur me naftë mbetet thellësisht i plagosur nga konflikti dhe, ndonëse më afër Shteteve të Bashkuara, larg demokracisë liberale që Uashingtoni kishte parashikuar.
Lufta e Presidentit Xhorxh W. Bush, e nisur pas sulmeve të 11 shtatorit, është ndezur në kujtesë për goditjet e saj “tronditje dhe frikë”, rrëzimin e një statuje gjigante të Sadamit dhe vitet e trazirave të përgjakshme sektare që pasuan.
Vendimi pas pushtimit tokësor të 20 marsit 2003 për të shpërbërë aparatin shtetëror, partiak dhe ushtarak të Irakut thelloi kaosin që nxiti gjakderdhje për vite me rradhë, nga i cili më vonë doli grupi xhihadist i Shtetit Islamik.
Forcat amerikane, të mbështetura kryesisht nga trupat britanike, nuk gjetën kurrë armët e shkatërrimit në masë që kishin qenë justifikimi për luftën dhe përfundimisht u larguan nga Iraku, i çliruar nga një diktator, por i dëmtuar nga paqëndrueshmëria dhe gjithashtu nën ndikimin e armikut të madh të Uashingtonit, Iranit. .
“SHBA thjesht nuk e kuptuan natyrën e shoqërisë irakiane, natyrën e regjimit që po përmbysnin,” tha Samuel Helfont, asistent profesor i strategjisë në Shkollën Pasuniversitare Detare në Kaliforni.
Bush — babai i të cilit kishte shkuar në luftë me Irakun në vitet 1990-91 pas sulmit të Sadamit në Kuvajt — deklaroi se donte të impononte “demokracinë liberale”, por kjo shtyrje u shua edhe nëse Sadami përmbysej shpejt, tha Helfont.
“Ndërtimi i demokracisë kërkon kohë dhe ndërtimi i një demokracie nuk krijon një utopi brenda natës,” tha Hamzeh Haddad, një anëtar vizitor në Këshillin Evropian për Marrëdhëniet me Jashtë.
Në vend të zbulimit të armëve bërthamore, biologjike ose kimike, sulmi i koalicionit ndërkombëtar të udhëhequr nga SHBA hapi kutinë e Pandorës, traumatizoi irakianët dhe largoi disa aleatë tradicionalë të SHBA-së.
Dhuna e madhe u ndez përsëri në Irak pas bombardimit vdekjeprurës të shkurtit 2006 në një faltore myslimane shiite në Samarra në veri të Bagdadit, e cila shkaktoi një luftë civile që zgjati dy vjet.
Deri në kohën kur SHBA u tërhoqën nën udhëheqjen e Barack Obamës në vitin 2011, më shumë se 100,000 civilë irakianë ishin vrarë, thotë grupi i Irakut Body Count. Shtetet e Bashkuara pretenduan rreth 4,500 vdekje nga ana e tyre.
Më shumë tmerre erdhën në Irak kur grupi terrorist Daesh shpalli “kalifatin” e tij dhe në vitin 2014 përfshiu pothuajse një të tretën e vendit — një mbretërim i egër që përfundoi në Irak vetëm në vitin 2017 pas një fushate rraskapitëse ushtarake.
Sot rreth 2500 forca amerikane janë të vendosura në Irak — jo si pushtues, por në një rol këshillues, jo luftarak në koalicionin ndërkombëtar kundër DEASH-it, qelizat e mbetura të të cilit vazhdojnë të kryejnë bombardime sporadike dhe sulme të tjera.
Vitet e dhunës kanë ndryshuar thellësisht shoqërinë në Irak, prej kohësh shtëpia e një përzierjeje të ndryshme grupesh etnike dhe fetare. Jazidi i pakicës u shënjestrua në atë që OKB-ja e quajti një fushatë gjenocidale dhe pjesa më e madhe e komunitetit dikur të gjallë të krishterë është dëbuar.
Tensionet ziejnë gjithashtu midis qeverisë federale të Bagdadit dhe autoritetit autonom kurd të Irakut verior, veçanërisht për eksportet e naftës.
Në tetor 2019, të rinjtë irakianë udhëhoqën një lëvizje proteste mbarëkombëtare që shpërtheu zhgënjimin ndaj qeverisjes së paaftë, korrupsionit endemik dhe ndërhyrjes nga Irani, duke shkaktuar një goditje të përgjakshme që la qindra të vdekur.
Pavarësisht rezervave të mëdha të naftës dhe gazit në Irak, rreth një e treta e popullsisë prej 42 milionë banorësh jeton në varfëri, ndërsa rreth 35 për qind e të rinjve janë të papunë, thotë OKB.
Politika mbetet kaotike dhe parlamentit iu desh një vit, i dëmtuar nga grindjet e brendshme paszgjedhore, përpara se të betohej në një qeveri të re tetorin e kaluar.
Kryeministri Mohammed Shia al-Sudani është zotuar të luftojë korrupsionin në Irak, i cili renditet afër fundit të indeksit të perceptimit të korrupsionit të Transparency International, në 157 nga 180 vende.
“Çdo irakian mund t’ju thotë se korrupsioni filloi të lulëzojë … në vitet 1990” kur Iraku ishte nën sanksione ndërkombëtare, tha Haddad, duke shtuar se korrupsioni është më në fokus tani “sepse Iraku është i hapur ndaj botës”.
Iraku është goditur nga sfida të tjera, nga infrastruktura e tij e shkatërruar dhe ndërprerjet e përditshme të energjisë elektrike deri te mungesa e ujit dhe shkatërrimet e ndryshimeve klimatike.
E megjithatë, tha Hadad, Iraku i sotëm është një “shtet demokratizues”, të cilit i duhet kohë për t’u pjekur, sepse “demokracia është e çrregullt”.
Një pasojë e madhe e paqëllimshme e pushtimit të SHBA-së ka qenë një rritje e madhe e ndikimit që armiku i saj i përhershëm Irani ka tani në Irak.
Irani dhe Iraku luftuan një luftë të zgjatur në vitet 1980, por fqinjët kanë gjithashtu lidhje të ngushta kulturore dhe fetare si vendet me shumicë shiite.
Iraku u bë një litar kryesor ekonomik për republikën islamike pasi u godit nga sanksionet për programin e saj të kontestuar bërthamor, ndërsa Irani i siguron Irakut gaz dhe energji elektrike, si dhe mallra të konsumit.
Politikisht, partitë shiite të Irakut, të çliruara nga zgjedha e diktatorit sunit Sadam, janë bërë “lojtarët më të fuqishëm”, thotë Hamdi Malik, bashkëpunëtor në Institutin e Uashingtonit.
Grupet e mbështetura nga Irani kanë arritur të ruajnë një “kohezion” të caktuar pavarësisht nga luftimet e brendshme pas zgjedhjeve të fundit, tha ai, duke shtuar se “Irani po luan një rol vendimtar” për të siguruar që kohezioni të zgjasë.
Në të kundërt, pakica e Irakut “kurdët dhe sunitët nuk janë lojtarë të fortë, kryesisht sepse vuajnë nga përçarje serioze të brendshme”, tha Malik.
Partitë pro-Iraniane dominojnë parlamentin e Irakut dhe më shumë se 150,000 luftëtarë të ish-forcave paraushtarake Hashed al-Shaabi të mbështetur nga Irani janë integruar në ushtrinë shtetërore.
Bagdadi tani duhet të menaxhojë marrëdhëniet me Uashingtonin dhe Teheranin, thotë një diplomat perëndimor në Irak duke folur në kushte anonimiteti.
“Ajo po përpiqet të arrijë një ekuilibër në marrëdhëniet e saj me Iranin, fqinjët sunitë dhe Perëndimin”, tha diplomati. “Është një ushtrim shumë delikat”.
